De heks is dood - Over populaire filmklassiekers en verontrustende onderstromen

De filmmusical ‘The Wizard of Oz’, die in 1939 in première ging, zit vol hallucinaties en echo’s van een van de zwartste periodes uit de recente geschiedenis. Het is een complexe film die tegelijkertijd briljant, vrolijk en verontrustend is. In zijn Van der Leeuw-lezing trekt Daniel Kehlmann een parallel met onze tijd. Aan de vooravond van de Amerikaanse verkiezingen dreigt een verknipte demagoog het hoogste ambt te gaan bekleden, met onvoorstelbare gevolgen voor de hele wereld.

‘The Wizard of Oz’ gaat over een demagoog die een hele bevolking ervan overtuigt dat hij een tovenaar met ongekende krachten is. Hij is geen dictator zoals Hitler of Stalin, maar eerder een grapjas die met slimme projecties de beeldvorming beïnvloedt. Voor de filmkijkers wordt het niet duidelijk of hij een gevaarlijke figuur is of eerder een ongevaarlijke gek. En dat maakt de film juist verontrustend. In het Land van Oz wonen diverse vreemde en meerduidige figuren. Zoals de tinnen man, een mens met alleen nog kunstmatige lichaamsdelen, die er allerlei gruwelijke praktijken op na houdt. Alleen doet hij dat met zoveel plezier dat generaties kinderen en ouders erom konden lachen. Hetzelfde publiek verkneukelt zich wel over de teloorgang van de boze heks die letterlijk in het niets verdwijnt, net zoals de hele wereld van Oz. Een onschuldige filmklassieker voor jong en oud? Daniel Kehlmann laat aan de hand van filmfragmenten zien dat ‘The Wizard of Oz’ een hallucinerende en nachtmerrieachtige film is die niet aan actualiteitswaarde heeft ingeboet.

Daniel Kehlmann
Daniel Kehlmann (München, 1975) studeerde filosofie en literatuurwetenschap. Hij debuteerde al op tweeëntwintigjarige leeftijd en schreef sindsdien zeven romans. Zijn roman 'Het meten van de wereld' (2006) stond meer dan een jaar op nummer 1 van de best verkochte boeken in Duitsland; er werden daar meer dan 1 miljoen exemplaren verkocht. Al snel groeide het boek uit tot een ongekend wereldsucces. Bij uitgeverij Querido verscheen de eerste buitenlandse vertaling (inmiddels vijf herdrukken), en vervolgens werden de vertaalrechten nog aan 36 landen verkocht. In 2009 verscheen zijn succesvolle roman 'Roem'. In Duitsland zijn zowel 'Roem' als 'Het meten van de wereld' in 2012 verfilmd. Zijn laatste roman, 'F', een geheimzinnig verhaal over een vader en zijn drie zonen, kreeg opnieuw lovende recensies. Eind oktober verscheen de Nederlandse vertaling van zijn novelle 'Je had moeten gaan'. Kehlmann is naast schrijver ook essayist. Zijn recensies en essays verschenen in diverse kranten en tijdschriften, waaronder Der Spiegel, Frankfurter Allgemeine Zeiting en The Guardian. Dit najaar verschijnt zijn essaybundel 'Kommt, Geister'. Daniel Kehlmann woont en werkt in Berlijn, Wenen en New York.

Sunny Bergman Wit is ook een kleur
Wanneer men racisme probeert te agenderen worden veel witte mensen boos of defensief. In haar lezing gaat Sunny Bergman dieper in op de achtergrond van de witte boosheid en de gekleurde Westerse witte blik. De illusie van een neutrale, objectieve blik maakt ons blind voor onze geïnternaliseerde witte superioriteit, zoals de toenmalige toeschouwers van The Wizard of Oz over het hoofd hebben gezien wat voor latere toeschouwers juist heel zichtbaar was.

Sunny Bergman (Amsterdam, 1972) studeerde politicologie en filosofie. Zij is actrice, programmamaker, schrijver en documentairemaakster. Ze maakt al meer dan vijftien jaar documentaires, waarbij zij zich vaak laat inspireren door haar eigen leven. Voor de VPRO maakte zij een groot filmdrieluik over uiterlijk, seks en cultuur (de documentaire 'Beperkt houdbaar', de serie 'Sunny Side of Seks' en de film 'Sletvrees'). In 2014 verscheen haar film 'Zwart als roet. Our colonial hangover', waarin ze het debat rondom Zwarte Piet analyseerde. In een persoonlijke zoektocht brengt ze in deze film onbewuste vooroordelen in kaart. Ook legt ze het fenomeen “white privilege” bloot in haar eigen omgeving. Haar nieuwste serie The Sunny Side of Spirit (2015) gaat over geestelijke gezondheid in verschillende culturen. Haar films en televisieprogramma’s wonnen in binnen- en buitenland prijzen en werden internationaal veel verkocht. Voor vpro.nl schrijft zij tweewekelijks een column en in 2013 schreef zij het boek Sletvrees.

{"preview_thumbnail":"/sites/default/files/styles/video_embed_wysiwyg_preview/public/video_thumbnails/kHDtWGfh7h0.jpg?itok=gChE9o6g","video_url":"https://www.youtube.com/watch?v=kHDtWGfh7h0","settings":{"responsive":1,"width":"854","height":"480","autoplay":0},"settings_summary":["Embedded Video (Responsive)."]}

{"preview_thumbnail":"/sites/default/files/styles/video_embed_wysiwyg_preview/public/video_thumbnails/BZ2cbVDjQ6s.jpg?itok=l_C9XkFX","video_url":"https://www.youtube.com/watch?v=BZ2cbVDjQ6s","settings":{"responsive":1,"width":"854","height":"480","autoplay":0},"settings_summary":["Embedded Video (Responsive)."]}